martes, 8 de enero de 2019

Vocabulario de San Martín de Trevejo









Fuente: Diccionario de Sa Martín de Trevellu de la web de Foro Ciudad (cerrada)  y A fala. Singular habla del noroeste extremeño por Germán Marcos




En el valle de Jálama (Comarca de la Sierra de Gata de la provincia de Cáceres) en los pueblos de San Martín de Trevejo (mañegu), Eljas (lagarteiru) y Valverde del Fresno (valverdeiru), se conserva en la actualidad una antigua lengua romance, con diferencias en cada uno de ellos,  llamada  Fala de Xálima que podría considerarse la  tercera rama del tronco galaico-portugués con su propia personalidad que le otorga la influencia del dialecto extremeño procedente del asturleónes medieval, hablado en  los demás pueblos de la Sierra de Gata, que la diferencia con claridad del gallego y del portugués.

Gentilicio

Mañegus, golosus y martaviejinus

Topónimo. Origen del nombre

Topónimo compuesto por un hagiotopónimo -San Martín de Tours- y una referencia al antiguo lugar de Trevejo, hoy pedanía de Villamiel, su nombre antiguo era San Martín de los Vinos, o mejor, en su habla local, San Martiño dos Viños. (Los nombres de Extremadura de Antonio María Castaño. Editora Regional de Extremadura, 2004)

A

A. pimeira letra do alfabetu mañegu y español.
(Enviado por Cana)

Abahal :
V.tr. bajar. agacharse.
(Enviado por peco)
Abaisu :
Abajo.
(Enviado por Cana)
Abarbal :
Beber.(Beber a morro);Bebel.
(Enviado por jl)
Abespa :
Abeja.
(Enviado por Cana)
Abolal :
Abollar.
(Enviado por NACHITU)
Abondancia :
Abundancia.
(Enviado por jl)
Abreveiru :
Abrevadero.
(Enviado por jl)
Aburril :
Cansar.
(Enviado por jl)
Aburril :
Molestar, dar a lata.
(Enviado por jl)
Acalal :
Acallar.
(Enviado por NACHITU)
Acalcal :
Acción de apretar, se usa tambien cuando se trata de terminar de llenar algo, haciendo presión fuerta sobre lo que el recipiente contiene para hacer hueco.
(Enviado por chitu)
Acenagau :
Tupido.
(Enviado por Cana)
Acibarral :
Empujar, arrinconar.
(Enviado por jl)
Acipati :
Costurero.
(Enviado por INDANUNSE)
Acogolmáu :
Colmado.
(Enviado por jl)
Aconsellar :
Aconsejar.
(Enviado por jl)
Activiai :
Actividad.
(Enviado por Cana)
Acuarteirona :
Breva. (tipo de breva)
(Enviado por jl)
Acuil :
Acudir.
(Enviado por Cana)
Adeiru :
Acero.
(Enviado por Cana)
Adeiti :
Aceite.
(Enviado por Cana)
Adeituna :
Aceituna.
(Enviado por jl)
Ademais :
Además.
(Enviado por Cana)
Adeu :
Acido, acidez.
(Enviado por poyalis)
Adiantrau. :
Adelantado.
(Enviado por jl)
Afloisal :
Aflojar.
(Enviado por Cana)
Afloxáu. :
Aflojado.
(Enviado por jl)
Afogau :
Hahogado.
(Enviado por Cana)
Afogáu. :
Ahogado.
(Enviado por jl)
Afora :
Afuera.
(Enviado por Cana)
Aforcáu. :
Ahorcado.
(Enviado por jl)
Aforral :
Referido a bajarse o quitarse por los pies una prenda de vestir,
Ejem: Aforralsi os pantalos, bajarse los pantalones.
(Enviado por chitu)
Afrontas :
Calor, sofoco.
(Enviado por chitu)
Afuenci :
Hoz herramienta de corte.
(Enviado por Salgueiral)
Afundil :
Hundir.
(Enviado por NACHITU)
Agarral :
Coger ,tomar un pruducto.
(Enviado por jl)
Agora :
Ahora.
(Enviado por Cana)
Agostau :
Agosta. Dicho del excesivo calor:secar o abrasar las plantas.
(Enviado por Cana)
Agotau :
Gastar del todo, consumido.
Cansar extremadamente.
(Enviado por Cana)
Agradiciu :
Agradecido.
(Enviado por Cana)
Àgriu :
Amargo, amargoso.
(Enviado por poyalis)
Agruñeiru :
Ciruelo salvaje o cultivado.
(Enviado por jl)
Agruñu :
Ciruela.
(Enviado por jl)
Agruñus carrasqueñus :
Ciruelas salvajes.
(Enviado por jl)
Agua-chirri. :
Agua chirle.(comida insípida con abundante caldo).
(Enviado por jl)
Aguaña :
Guadaña.
(Enviado por jl)
Aguañar :
Guadañar.
(Enviado por jl)
Agudal :
Aguzar.
(Enviado por Cana)
Agudálapis. :
Afilálapices.
(Enviado por jl)
Agudeira :
Aguzadera.Piedra usada para "agudal" las herramientas, tambien se aplica a la mujer por la que pasan muchos hombres y no le hacen mella."¡vaya agudeira que ten!".
(Enviado por jl)
Agulla :
Aguja.
(Enviado por jl)
Agullon :
Aguijón.
(Enviado por Cana)
Agüeiras :
Aguadera para transportar cántaros.
(Enviado por Maria S.G)
Agüelu :
Abuelo.
(Enviado por jl)
Aiantral :
Adelantar.(moverse o llevar hacia adelante).
(Enviado por jl)
Aiantri, ayantri :
Adelante.
(Enviado por jl)
Airecito :
Airitu.
(Enviado por jl)
Airi :
Aire.
(Enviado por jl)
Ala :
Alla.
(Enviado por figueira)
Alah :
Fig. libertad.
(Enviado por peco)
Albas :
Ceniza, en plural siempre "as albas".
(Enviado por jl)
Alentu :
Aliento.
(Enviado por Cana)
Alexau :
Canijo, débil, enfermizo.
(Enviado por MARTINETE)
Alfiliteiru :
Cánula para depositar alfileres y agujas.
(Enviado por INDANUNSE)
Alfoisa :
Alforja.
(Enviado por Cana)
Algola :
Argolla.
(Enviado por Cana)
Alguin :
Alguien.
(Enviado por Cana)
Ali :
Alli.
(Enviado por figueira)
Allu :
Ajo,(caldo,guiso de patatas).
(Enviado por jl)
Almatrosti :
Cosa vieja y de estorbo.
(Enviado por Cana)
Almendrucu :
Almendra.
(Enviado por jl)
Almendruqueiru :
Almendro.
(Enviado por jl)
Almodal :
Almorzar.
(Enviado por Cana)
Almodu :
Cocido. (Cocido de garbanzos o judias con coles).
(Enviado por jl)
Alpendiri :
Soportales de la ermita del convento.
(Enviado por O forti)
Alpendura :
Oropéndola. Pájaro de plumaje amarillo y patas y pico negros.
(Enviado por MARTINETE)
Alvirtil :
Advertir.
(Enviado por jl)
Amacoris :
Albaricoques. Fruto del albaricoquero.
(Enviado por MARTINETE)
Amarelenta :
Amarillenta.
(Enviado por Cana)
Amarelu :
Amarillo.
(Enviado por jl)
Ambus :
Ambus y dois. Los dos.
(Enviado por Cana)
Amexia :
Amacena, ciruela.
(Enviado por jl)
Amexieira :
Ciruelo, cuyo fruto es la "amexia"
(Enviado por jl)
Amillarau :
Censado. Incluido en el censo.
(Enviado por MARTINETE)
Amistaí :
Amistad.
(Enviado por jl)
Amollonáu. :
Amojonado.
(Enviado por jl)
Amortallar :
Amortajar.
(Enviado por jl)
Anal :
Nadar.
(Enviado por poyalis)
Andal :
Andar.
(Enviado por jl)
Andorga :
Estómago.
(Enviado por jl)
Anduriña :
Golondrina.
(Enviado por jl)
Aneisu :
Añejo.
(Enviado por Cana)
Anelu :
Anillo.
(Enviado por poyalis)
Aniu :
Baño. (Baño acción de bañarse)
(Enviado por jl)
Ansiai :
Ansiedad.
(Enviado por Cana)
Anteixu :
Dentera.(dentera, sensación desagradable que se tiene en los dientes al comer cosas agrias etc...).
(Enviado por jl)
Antis :
Antes.
(Enviado por Cana)
Anu :
Año.
(Enviado por rachao)
Aparellu :
Aparejo.
(Enviado por Cana)
Apea :
Cadena,que sirve para maniatar las caballerias.
(Enviado por Cana)
Aperguñau :
Apelmazado, amazacotado, teñu que vareal o colchon que ya esta mui aperguñau.
(Enviado por jl)
Apretau :
Ceñido.
(Enviado por Cana)
Arau :
Arado.
(Enviado por Cana)
Areol :
Alrededor.
(Enviado por Cana)
Areti :
Pendiente, (pendiente de las orejas).
(Enviado por jl)
Aretis :
Pendientes.
(Enviado por Cana)
Arisiu :
Persona que tiene mucho frio.
(Enviado por Cana)
Arneiru :
Sarmiento que se corta de la parra y se planta en el suelo.
(Enviado por jl)
Arpilleira :
Especie de pileta o receptáculo donde se depositan las cenizas que quedan a diario despues de que se consume la leña que se quema.
(Enviado por chitu)
Arrebullau :
Envuelto en algo.
(Enviado por macama)
Arrecoller :
Recogerse. (se arrecolli cuandu as galiñas)
(Enviado por jl)
Arreguñal :
Arañar.
(Enviado por Cana)
Arremetel :
Regatear. Movimiento rapido que se hace hurtando el cuerpo a una parte u otra.
(Enviado por Cana)
Arremulinalsi :
Amontonarse.
(Enviado por jl)
Arrenti :
Se dice cuando alguna esta muy cerca,casi rozando.
(Enviado por chitu)
Arrieiru :
Persona de cuidar animales de carga.
(Enviado por Salgueiral)
Arrimichal :
Espiar. (espiar, mirar sin ser visto "espreital".)
(Enviado por jl)
Arripiáu :
Aterido de frio; !arripial¡ (erizar el pelo.)
(Enviado por jl)
Arripliña :
Celebración.(!tiral arripliña caramelus, iñeiru y otras coixas¡. p.ej.en los bautizos).
(Enviado por jl)
Arzapon :
Puerta situada en el suelo.
(Enviado por andarriu)
Asentu :
Asiento.
(Enviado por Cana)
Asin :
Pimenton,se pronuncia como misal(mear).
(Enviado por O forti)
Asina :
Así.
(Enviado por Cana)
Astallu :
Destajo.
(Enviado por Cana)
Asual :
Ayudar.
(Enviado por Cana)
Atá :
Atada.
(Enviado por Cana)
Atafarris :
Ataharre. Sirven para impedir que la montura o el aparejo se corran hacia adelante.
(Enviado por Cana)
Atallu :
Atajo.
(Enviado por jl)
Atróa :
Truena.
(Enviado por jl)
Atufáu :
Enfadado. Se aplica a la persona que pone mala cara, que parece enfadado, antipático.
(Enviado por jl)
Auiríu :
Amante, (querido).
(Enviado por jl)
Ayantri. :
Adelante.
(Enviado por jl)
Ayos. :
¡Adios!
(Enviado por jl)
Ayuntamentu :
Ayuntamiento.
(Enviado por Cana)
Azafarra :
Aceituna rajada de mesa.
(Enviado por jl)
Azafraol :
Alambrera grande de madera usada para secar la ropa.
(Enviado por MARTINETE)
Azumbri :
Medida de líquidos de cuatro cuartillos. (se tomó meia azumbri de vinhu).
(Enviado por MARTINETE)

B

Bacia :
Palancana.
(Enviado por Cana)
Bagaceira :
Borracho, (borrachin habitual).
(Enviado por jl)
Bagazu :
Residuo que queda de un fruto después de extraído el zumo. Generalmente de la uva.
(Enviado por MARTINETE)
Bagullu :
Grano. (grano de uva ya pisada) "gran".
(Enviado por jl)
Bail :
Badil.(badil, recogedor de hierro para recojer la suciedad.
(Enviado por jl)
Baila :
Badila. (badila o paleta de hierro para remover !o braseiru¡.
(Enviado por jl)
Baisal :
Bajar.
(Enviado por Cana)
Baisu :
Bajo.
(Enviado por Cana)
Banastra :
Cesto grande.
(Enviado por ondi de noviembri)
Bandiu :
Bandido.
(Enviado por Cana)
Bandullu :
Bandujo. Estómago.
(Enviado por jl)
Bandullu :
Tripa. Conjunto de tripas.
(Enviado por jl)
Barbela :
Papada.
(Enviado por jl)
Bardáu :
Cansado, fatigado.
(Enviado por jl)
Bardu :
Cercado modular de madera en forma de reja,sirve para albergar ovejas por un breve periodo de tiempo.
(Enviado por FONTI NOVA)
Barrical :
Mojar (mojar con agua) mollar.
(Enviado por jl)
Barriga :
Trozo de pared caida.
(Enviado por jl)
Barruntar :
Oir o apercibirse de algo sea ruidoso o no.
(Enviado por chitu)
Batacadu :
m, golpe fuerte y con estruendo que da alguna persona cuando cae.
(Enviado por Cana)
Baticon :
Aguacero. Un "baticón" é cuandu chovi con ganas.
(Enviado por BRODAS)
Baxa :
Baja.
(Enviado por jl)
Baxau :
Bajada.
(Enviado por jl)
Baxitu :
Bajito.
(Enviado por jl)
Baxón :
Bajón.
(Enviado por jl)
Ben :
Bien.
(Enviado por jl)
Bianda :
Remolacha,berzas,etc etc,se cudia, pa dali de comel
a os cuchinus, y con salvaus tamen.
(Enviado por Cana)
Bibia :
Bebida.
(Enviado por jl)
Bica :
Tipo de pan.
(Enviado por jl)
Bichornu :
Bochorno.
(Enviado por jl)
Biderru :
Becerro.
(Enviado por Cana)
Bienis :
Bienes, (bienes, caudales, hacienda).
(Enviado por jl)
Bispiri :
Níspero. (fruto)
(Enviado por MARTINETE)
Bitillu :
Betijo. (Betijo, impedimento que se le pone al chivo para que no mame).
(Enviado por jl)
Bó :
Bueno.
(Enviado por ondi de noviembri)
Boa :
Boda.
(Enviado por jl)
Bocau :
Bocado.
(Enviado por Cana)
Bochechas :
Carrillos, mofletes gruesos.
(Enviado por jl)
Bochis :
Pulmones.
(Enviado por FONTI NOVA)
Bocoi :
Cuba para el vino o para las aceitunas.
(Enviado por NACHITU)
Bogalla :
Agalla de roble . Protuberancia que sale en la corteza del roble tras la picadura de un insecto y puesta del huevo.
(Enviado por ondi de noviembri)
Bogallas :
Bolas que le sain a os roblis y cuandu estaban secas
as agarrábamus pa sugal a guá.
(Enviado por Cana)
Boi :
Buey, macho vacuno castrado.
(Enviado por MARTINETE)
Boiga :
Bodega. (bodega, también puede usarse como establo).
(Enviado por jl)
Bolu :
Bollo.
(Enviado por jl)
Borrallá :
Asal castañas en o borrallu.
(Enviado por Cana)
Borrallu :
Brasa.
(Enviado por Cana)
Botana :
Disco de madera torneado que se empleaba para reparar las fugas de los odres o " os pelexus de adiiti o de viñu".
(Enviado por jl)
Boteti :
Chorizo. (chorizo pequeño).
(Enviado por jl)
Bovia :
Bóveda.
(Enviado por jl)
Braseiru :
Brasero.
(Enviado por Cana)
Bruisa :
Bruja.
(Enviado por Cana)
Bulillus :
Bolillo. Palo pequeño y torneado que sirve para hacer encajes y pasamanería.
(Enviado por Cana)
Bulinchi :
Bolindre.
(Enviado por jl)
Bulindri :
Canica.
(Enviado por Cana)
Buneca :
Muñeca. Juguete en forma de mujer. También se utiliza el masculino: bunecu.
(Enviado por MARTINETE)
Buraco :
Agujero.
(Enviado por jl)
Buracu :
Agujero.
(Enviado por jl)
Buraquitu :
Agujerito.
(Enviado por jl)
Buzim :
Sumidero, alcantarilla.

C

Ca un :
Cada uno.
(Enviado por jl)
Cabalu :
Caballo.
(Enviado por Cana)
Cabi :
Caber.
(Enviado por Cana)
Cabrestu :
Rienda.
(Enviado por Cana)
Cacheira :
Cachiporra.
(Enviado por jl)
Cachitus :
Cachitus. Trocitos pequeños.
(Enviado por jl)
Cachu :
Cachu. Trozo de algo.
(Enviado por jl)
Cáciris :
Cáceres.
(Enviado por jl)
Cadea :
Cadena.
(Enviado por jl)
Cagallón :
Cagajón.(cagajón, (cada uno de los excrementos de las caballerias).
(Enviado por jl)
Cahamizus :
Conjunto de palos pequeños y secos para encender fuego.
(Enviado por jl)
Caicuando :
Cada y cuando que.
(Enviado por jl)
Caisa :
Caja.
(Enviado por Cana)
Caisón :
Cajón.
(Enviado por Cana)
Calal :
Callar.
(Enviado por Cana)
Calamiái :
Calamidad.
(Enviado por jl)
Calcitis :
Calcetines. Media que cubre el tobillo y parte de la pierna sin llegar a la rodilla.
(Enviado por Cana)
Caldeal :
Pegar. exp.ya te caldeorin.
(Enviado por Cana)
Caldeira :
Caldera.
(Enviado por Cana)
Caldeiru :
Caldero.
(Enviado por Cana)
Caleisa :
Calleja.
(Enviado por Cana)
Caleison :
Callejón.
(Enviado por Cana)
Calenchela :
Neblina que se posa en la montaña.
(Enviado por rachao)
Caliai :
Calidad.
(Enviado por Cana)
Calza :
Calzada.
(Enviado por Cana)
Camiñeiru :
Persona que se ocupaba de limpiar las cunetas.
(Enviado por Cana)
Camiñu :
Camino.
(Enviado por Cana)
Cana :
Caña.
(Enviado por Cana)
Canchal :
Peñasco, piedra grande y elevada.
(Enviado por Cana)
Canchera :
Roquedal.
(Enviado por rachao)
Candau :
Candado.
(Enviado por Cana)
Cangreisu :
Cangrejo.
(Enviado por Cana)
Cañotu :
Zurdo.
(Enviado por jl)
Cañotu :
Zurdo.
(Enviado por jl)
Cansau :
Cansado.
(Enviado por Cana)
Cantareira :
Cantadera, pieza de madera donde se apoyaban los "cäntarus".
(Enviado por jl)
Cantariña :
Cantaro pequeño.
(Enviado por figueira)
Cantaru :
Cántaro, cántariña dimi.
(Enviado por jl)
Canu :
Caño.
(Enviado por Cana)
Carabeu :
Conversación.
(Enviado por jl)
Carambanu :
Hielo.
(Enviado por Cana)
Carballu :
Roble joven, de pequeña estatura.
(Enviado por ondi de noviembri)
Carolu :
Resto que queda al hacer la molienda.
(Enviado por figueira)
Carregu :
Carrear. Trasportar de cualquier manera.
Da maneira que se levava o contravandu (as costas).
(Enviado por Cana)
Carreira :
Carrera.
(Enviado por Cana)
Carreiru :
Renglón. Serie de palabras o caracteres escritos en línea recta.
(Enviado por Cana)
Carru :
Carro.
(Enviado por Cana)
Carrunchela :
Niebla. (niebla que surge, sobre todo por las mañanas, en xaliama, y en los picos altos de la sierra.); nebla.
(Enviado por jl)
Caru :
Caro.
(Enviado por Cana)
Carunchu :
Carcoma. (carcoma de la madera).
(Enviado por jl)
Casau :
Casado.
(Enviado por Cana)
Cascallu :
Piedra menuda.
(Enviado por Cana)
Castelu :
Castillo.
(Enviado por Cana)
Casualiai :
Casualidad.
(Enviado por Cana)
Catranacu :
Se le denomina asi al que es latoso/sa hablando insistentemente de un tema.
(Enviado por chitu)
Cayá :
Bastón.
(Enviado por Cana)
Ceal :
Cenar.
(Enviado por Cana)
CebÁ -u :
Animal ben alimentau.
(Enviado por Cana)
Cebeira :
Agujero para echar deshechos y fermentar, para conseguir "cebu" abono.
(Enviado por jl)
Cebu :
Materia organica en descomposición.
(Enviado por Cana)
Cegu :
Ciego.(del lat caecus).adj. privado de vista.
(Enviado por Cana)
Cegueira :
Ceguera.
(Enviado por Cana)
Ceisa :
Ceja.
(Enviado por Cana)
Cempés :
Ciempiés.
(Enviado por jl)
Cequimequi :
Metiche.
(Enviado por INDANUNSE)
Cerdeira :
Cerezo. (cerezo árbol cuyo fruto es la cereza.)
(Enviado por jl)
Cereisa :
Cereza.
(Enviado por Cana)
Cereiseira :
Cerezo.
(Enviado por Cana)
Cerrumicli :
Persona acerrima e ignorante.
(Enviado por viriato)
Certu :
Cierto.
(Enviado por Cana)
Ceu :
Cielo.(del lat.caelum).esfera aparente azul diáfana que rodea la tierra.
(Enviado por Cana)
Ciacillu :
Hierba con la que se hacian escobas para blanquear.
(Enviado por Mañega ausente)
Ciái :
Ciudad.
(Enviado por jl)
Cigurriu :
Patatús, desmayo, lipotimia.
(Enviado por jl)
Cinizu :
Persona que tiene mala sombra.
(Enviado por Cana)
Cirnil :
Cerner. (cerner florecer el olivo.)
(Enviado por jl)
Coal :
Colar. Coal o café.
(Enviado por Cana)
Cobardi :
Cobarde.
(Enviado por Cana)
Codel :
Cocer.
(Enviado por Cana)
Coeira :
Coladera.
(Enviado por jl)
Cogolla :
A punta arriba de un arbul.
(Enviado por Cana)
Coici :
Coz.
(Enviado por jl)
Coisa :
Cosa.
(Enviado por Cana)
Coisu :
Cojo.
(Enviado por Cana)
Coiunda :
Correa.(correa para !uñil¡ la yunta.
(Enviado por jl)
Coleira :
Saco a medio llenar.
(Enviado por Cana)
Collel :
Cojer.
(Enviado por Cana)
Collos :
(del lat. testiculus )m. cada una de las dos gonadas masculinas.
(Enviado por Cana)
Colmea :
Colmena.
(Enviado por Cana)
Colo :
Regazo.
(Enviado por figueira)
Comoroizu :
Cada una de las porciones, por lo común bien delimitadas, en que se divide una tierra de labor.
(Enviado por jl)
Contu :
Cuento.
(Enviado por Cana)
Corda :
Cuerda.
(Enviado por Cana)
Cornu :
Cuerno.
(Enviado por jl)
Coroa :
Corona.
(Enviado por Cana)
Corpu :
Cuerpo.
(Enviado por Cana)
Cortella :
Habitaculo donde dormia el cerdo en la bodega.
(Enviado por poyalis)
Costana :
Tabla delgada, desigual y sin pulir.
(Enviado por Cana)
Costas :
Se utiliza par designar a las pendientes y tamnbien la espalda de las personas.."leval as costas" (llevas a la espalda )
(Enviado por chitu)
Coxu :
Cojo/a.
(Enviado por jl)
Cricia :
Aumentu de o caudal dos rius cuandu chovi.
(Enviado por Cana)
Cuadrau :
Cuadrado.
(Enviado por Cana)
Cuairil :
Cuadril. Hueso que sale de la cea ,y sirve para
formar el anca.(leval a cesta a o cuairil ).
(Enviado por Cana)
Cuallau :
Cuajado.
(Enviado por Cana)
Cuau :
Cuidado.
(Enviado por Cana)
Cubril :
Cubrir. Acción y efecto de cubrir, el macho a la hembra.
(Enviado por Cana)
Cuchal :
Cuchara.
(Enviado por Cana)
Cuchina :
Persona muy sucia.
(Enviado por Cana)
Cuchinu :
Cerdo.
(Enviado por Cana)
Cudiñeiru :
Cocinero.
(Enviado por Cana)
Cueizi :
Coz.
(Enviado por Cana)
Cuellu :
Conejo.
(Enviado por Cana)
Cuellu (bis) :
Cuello.
(Enviado por Cana)
Cuiteitu :
Pobrecito. Desdichado.
(Enviado por MARTINETE)
Cumia :
Comida.
(Enviado por Cana)
Cuncu :
Cajón cuadrilongo, por lo común de madera. Sirve para echarle la comida a los cerdos.
(Enviado por Cana)
Cundudil :
Conducir.
(Enviado por Cana)
Cuñu :
Troque. Ordinariamente de acero; con que se sellan la moneda, las medallas y otras cosas análogas.
(Enviado por Cana)
Cunvial :
Convidar.
(Enviado por Cana)
Currumpion :
Niño mui pequeño, redén naciu.
(Enviado por Cana)
Curtiu :
Curtido.
(Enviado por Cana)
Curvilla :
Navaja curva, utilizada, generalmente para vendimiar.
(Enviado por MARTINETE)
Custela :
Costilla.
(Enviado por Cana)
Custerna :
Corteza de pan.
(Enviado por jl)
Cutelu :
Instrumento para cortar.
(Enviado por jl)

CH

Chabocu :
Pozo o agujero profundo.
(Enviado por Cana)
Chafurdón :
Chozo.
(Enviado por jl)
Chalpadu :
Caida un poco brutal, cuando una persona se tira al agua.
Ejem: Que chalpadu se ha pegado.
(Enviado por Cana)
Chama :
Llama. Masa gaseosa en combustión que se eleva de los cuerpos que arden.
(Enviado por Cana)
Chamal :
Llamar.
(Enviado por Cana)
Chamizus :
Ramas finas y secas,que quedan cuando se cortan del arbol.
Antis muy apreciaus pa encendel o fogu .
(Enviado por Cana)
Chaparrá :
En gran número o cantidad; mas de lo regular.
(Enviado por Cana)
Charracina :
Destrozo.
(Enviado por Cana)
Charreal :
Hablar. Charreal, hablar mucho.
(Enviado por jl)
Charrieira :
Carraca de madera, que se utilizaba en semana santa como instrumento de percusion.
(Enviado por MARTINETE)
Chaveiru :
Llavero.
(Enviado por Cana)
Chavi :
Llave.
(Enviado por Cana)
Cheira :
Uele.
(Enviado por Cana)
Cheiral :
Oler.
(Enviado por jl)
Cheu :
Lleno.
(Enviado por Cana)
Chicharra :
Cigarra.
(Enviado por jl)
Chita :
Pierna delgada.
(Enviado por jl)
Choca :
Clueca.
(Enviado por jl)
Chohu :
Altramuz.
(Enviado por jl)
Chovel :
Llover.
(Enviado por jl)
Chucallá. :
Cencerrada.
(Enviado por jl)
Chucallón :
Pesado, charlatan.
(Enviado por jl)
Chucallu :
Cencerro.
(Enviado por jl)
Chuirizu :
Chorizo.
(Enviado por Cana)
Churumi :
Algo líquido que escurre de un cuerpo.
(Enviado por Cana)

D

Dagal :
Muchacho.
(Enviado por Cana)
Dambus :
Ambos. (Los dos).
(Enviado por jl)
Danganu :
Persona floja,desmañada y torpe.
(Enviado por Cana)
Dapiti :
Juego de naipes.
(Enviado por Cana)
De :
Diez.
(Enviado por Cana)
Deal :
Dedal.
(Enviado por Cana)
Debaisu :
Debajo.
(Enviado por Cana)
Deisa :
Deja.
(Enviado por Cana)
Deisal :
Dejar.
(Enviado por Cana)
Delga :
Delgada.
(Enviado por Cana)
Demais :
Demás.
(Enviado por Cana)
Denantis :
Antes.
(Enviado por Cana)
Denti :
Diente.
(Enviado por Cana)
Dereitu :
Derecho.
(Enviado por Cana)
Derrotal :
Gastar. Derrotal,disipar, gastar mucho y sin conocimiento.
(Enviado por jl)
Derrotaol :
Manirroto, persona que gasta todo el dinero que coge.
(Enviado por jl)
Desconfiau :
Falta de confianza.
(Enviado por jl)
Descuau :
Descuidado.
(Enviado por Cana)
Desempelechalsi :
Mejorar, remontar economicamente.
(Enviado por jl)
Desfel :
Deshacer. (deshacer, romper, estropear).
(Enviado por jl)
Despeluisar :
Despeinar.
(Enviado por Cana)
Dessapartal :
Separar.
(Enviado por jl)
Dessatináu. :
Tiempo desconcertante, impropio para la época del año.
(Enviado por jl)
Deu :
Dedo.
(Enviado por Cana)
Deyantri :
Delante.
(Enviado por Cana)
Dificultai :
Dificultad.
(Enviado por Cana)
Dil :
Ir.
(Enviado por Cana)
Dispil :
Despedir.
(Enviado por Cana)
Dispois :
Después.
(Enviado por Cana)
Distreidu :
Distraido.
(Enviado por Cana)
Ditu :
Dicho.
(Enviado por Cana)
Do :
De. denota posesión o pertenencia.
A casa do alcaldi.
(Enviado por Cana)
Dodi :
Doce.
(Enviado por Cana)
Dondi :
Donde.
(Enviado por Cana)
Dorrá :
Zorrería, astucia, sagacidad, chascarrillo.
(Enviado por MARTINETE)
Dorru :
Zorro.
(Enviado por Cana)
Duas :
Dos en femenino.
(Enviado por figueira)
Dunil :
Zumbar.
(Enviado por jl)
Dureiru :
Estreñido.
(Enviado por jl)
Durmil :
Dormir.
(Enviado por Cana)

E

Edai :
Edad.
(Enviado por Cana)
Eestileti :
En la construcción de la casa, viga vertical de madera que puede ser vista en las fachadas tradicionales.
(Enviado por jl)
Ei :
Yo.
(Enviado por Cana)
Eira :
Hiedra.
(Enviado por jl)
Eiras :
Eras. Espacio de tierra limpia y firme o empedrada,donde se trillan las miesses.
(Enviado por Cana)
Eitá :
Acostada.
(Enviado por Cana)
Eital :
Echar. Hacer que algo vaya a parar a alguna parte, dándole impulso.
(Enviado por Cana)
Eitalsi :
Acostarse.
(Enviado por Cana)
Ela :
Ella.
(Enviado por Cana)
Eláu :
Elado.
(Enviado por jl)
Elis :
Ellos.
(Enviado por Cana)
Elitriciai :
Electricidad.
(Enviado por Cana)
Embui :
Embudo.
(Enviado por Cana)
Emburrilchal :
Desahogarte de algo.
(Enviado por Salgueiral)
Emburullal :
Envolver algo, con papeles, cuerda, cinta, etc.
(Enviado por Cana)
Empurrial :
Empujar.
(Enviado por jl)
Empurrión :
Empujón.
(Enviado por jl)
Encaisi :
Encaje.
(Enviado por Cana)
Encanterar :
Hacer surcos con azada para sembrar.
(Enviado por O forti)
Encetar :
Comenzar a comer un manjar que esta intacto.
(Enviado por figueira)
Enchel :
Llenar.
(Enviado por Cana)
Enchocau :
Algo podrido.
(Enviado por Salgueiral)
Encoira :
Desnuda.
(Enviado por Cana)
Encoiru :
Desnudo.
(Enviado por Cana)
Enculliu :
Encojido.
(Enviado por Cana)
Endra :
Rastrillo para escardar las hierbas.
(Enviado por MARTINETE)
Enfastiáu. :
Harto de comida), fartu.
(Enviado por jl)
Enfau :
Enfadado.
(Enviado por Cana)
Enfermiai :
Enfermedad.
(Enviado por Cana)
Enfial :
Enhebrar. (enhebrar la aguja).
(Enviado por jl)
Engamunital :
Engañar a alguien con halagos y mentiras.
(Enviado por jl)
Enganal :
Engañar.
(Enviado por Cana)
Enganché :
Calificativo que se da a persona poco habilidosa, semejante a inultil.
(Enviado por chitu)
Engaranhau :
Se dice cuando se tienen las manos heladas. Estas engaranhau.
(Enviado por NACHITU)
Engarela :
Verja o puerta.
(Enviado por Cana)
Engurrumiñau :
Encogido.
(Enviado por Mañega ausente)
Enqueiral :
Ensuciar, manchar.
(Enviado por jl)
Enqueirau :
Persona muy sucia.
(Enviado por Cana)
Enramá :
( balcón ) feitu de escobas ,se utilizaba pa secal a roipa,figus ,uvas etc etc.
(Enviado por Cana)
Ensami :
Enjambre. Multitud de abejas con su maestra, que juntas salen de una colmena para formar otra colonia.
(Enviado por Cana)
Ensarifau :
Ponerse los pelos de punta.
(Enviado por Cana)
Enteiru :
Entero.
(Enviado por Cana)
Enxabergal :
Enjalbergal. Enjalbergar blanquear pintar, con "a escoba de ciacillu".
(Enviado por jl)
Erbaboa :
Hierbabuena.
(Enviado por jl)
Ereal :
Heredar.
(Enviado por jl)
Esbagueira :
Criba para el bagazo o el orujo.
(Enviado por MARTINETE)
Esbagullar :
Desgranar los racimos de la uva.
(Enviado por MARTINETE)
Escabirdal :
Espantar, ahuyentar personas o ganado.
(Enviado por jl)
Escabuchal :
Cavar con la azada las partes bajas de un árbol, a donde no se llega con el arado.
(Enviado por MARTINETE)
Escaleira :
Escalera, "escaleirona" escalera grande "escaleirita" escalera pequeña.
(Enviado por jl)
Escamocha :
Esbelta.
(Enviado por Cana)
Escangallar :
Partirse de risa.
(Enviado por figueira)
Escangallarsi :
Referido a la risa,reirse mucho, compulsivamente.
(Enviado por chitu)
Escanu :
Escaño. Asiento largo con respaldo.
(Enviado por jl)
Escarrapanchalsi. :
Abrir. Abrirse de piernas
(Enviado por jl)
Escondalias :
Jugar al escondite.
(Enviado por Cana)
Escuairilláu :
Descuadrillado. que anda mal, con !os cuairís¡ dañados.
(Enviado por jl)
Escundiallas :
Escondite, (escondrijo. " xugal ás escundiallas.)
(Enviado por jl)
Escundiu :
Escondido.
(Enviado por Cana)
Escurriallas :
Los ultimos restos de un liquido que quedan en el recipiente que lo ha contenido.
(Enviado por chitu)
Escurrupichal :
Hechar agua a presión.
(Enviado por jl)
Escutal :
Escuchar, oir.
(Enviado por ondi de noviembri)
Esfarrapau :
Dicese de algo rasgado, roto a girones.
(Enviado por chitu)
Esfolal :
Desollar.
(Enviado por Cana)
Esfolar :
Desollar animales.
(Enviado por MARTINETE)
Esgarrumbál :
Destruido, arruinado.
(Enviado por jl)
Esi :
Ese.
(Enviado por Cana)
Espá :
Espada.
(Enviado por Cana)
Esparragau :
Guiso hecho con berza y patata.
(Enviado por Cana)
Esparragueira :
Esparraguera.
(Enviado por Mañega ausente)
Espeteira :
Especie de vasal para colgar utensilios de cocina. Pechera grande.
(Enviado por Mañega ausente)
Espinhu :
Espino.
(Enviado por Xalima)
Espiparral :
Aplastar.
(Enviado por jl)
Esquerda :
Izquierda.
(Enviado por rachao)
Estalunchu :
Palo que se pone a modo de astillero en carros y remolques para aumentar la capacidad de carga.
(Enviado por INDANUNSE)
Estenadis :
Tenazas (tambien tenadis).
(Enviado por jl)
Estercu :
Estiercol.
(Enviado por chitu)
Estindiu :
Extendido.
(Enviado por Cana)
Estirixáu :
Estirado. (estirado estirijado, extendido). Se aplica a la persona que, acostada tiene las piernas extendidas.
(Enviado por jl)
Estoisus :
Ahorros.
(Enviado por O forti)
Estortegau :
Estortegau.- retorcido maltrecho.
(Enviado por jl)
Estrapallu :
Estropajo.
(Enviado por Cana)
Estreitu :
Estrecho.
(Enviado por Cana)
Estrelau :
Estrellado.
(Enviado por Cana)
Estrenis :
Trébedes
(Enviado por jl)
Eu :
Hola.
(Enviado por figueira)

F

Faca :
Yegua. Hembra del caballo.
(Enviado por Cana)
Faci :
Haz. (del lat.fascis ) porción atada de mieses.
(Enviado por Cana)
Falal :
Hablar.
(Enviado por Cana)
Fallal :
Hallar, encontrar.
(Enviado por rachao)
Farangayeu :
Desorden,falta de ética,anárquico.
(Enviado por INDANUNSE)
Fardiqueira :
Bolsa, generalmente de tela que se colaba bajo la ropa y atada a la cintura para guardar dinero.
(Enviado por chitu)
Fariña :
Harina.
(Enviado por Cana)
Farrapas :
Grumos en la sopa.
(Enviado por rachao)
Fastiu :
Desgana,sobre todo de comer.
(Enviado por chitu)
Fechal :
Cerrar.
(Enviado por Cana)
Feitu :
Hecho.
(Enviado por Cana)
Feitus :
Hechos.
(Enviado por Cana)
Fel :
Hacer.
(Enviado por Cana)
Fendu :
Hacer.
(Enviado por Cana)
Ferramenta :
Herramienta.
(Enviado por jl)
Ferraol :
Herrador.
(Enviado por jl)
Ferreiru :
Herrero.
(Enviado por jl)
Ferru :
Hierro.
(Enviado por Cana)
Festa :
Fiesta.
(Enviado por Cana)
Fial :
Hilar.
(Enviado por jl)
Fieital :
Helechal.
(Enviado por jl)
Fieitu :
Helecho.
(Enviado por jl)
Figau :
Higado.
(Enviado por chitu)
Figu :
Higo.
(Enviado por ondi de noviembri)
Figueira :
Higuera.
(Enviado por Cana)
Filí :
Feliz.
(Enviado por Cana)
Filiciai :
Felicidad.
(Enviado por Cana)
Fillu :
Hijo.
(Enviado por jl)
Fincacha :
Palo no muy grande afilado por un extremo con el que se jugaba clavándolo en el suelo.
(Enviado por ondi de noviembri)
Fincal :
Hincar.
(Enviado por Cana)
Firia :
Herida. "piteira" herida en la cabeza.
(Enviado por jl)
Firmi :
Firme. Estable, fuerte, que no se mueve ni vacila.
(Enviado por Cana)
Floisu :
Flojo. Mal atado.
(Enviado por Cana)
Fogal :
Cocina con fuego de leña.
(Enviado por Cana)
Fogarea :
Cuando hay mucho fuego.
(Enviado por Cana)
Fogu :
Fuego.
(Enviado por rachao)
Foici :
Instrumento que sirve para segar mieses.
(Enviado por jl)
Folgadán :
Holgazan.
(Enviado por Cana)
Folla :
Hoja de un arbol, de un cuadenu , etc..
(Enviado por poyalis)
Fomi :
Hambre.
(Enviado por jl)
Fonti :
Fuente.
(Enviado por Cana)
Fora :
Fuera.
(Enviado por Cana)
Forca :
Horca.
(Enviado por Cana)
Formiga :
Hormiga.
(Enviado por rachao)
Fornalla :
Lugar donde se hacia fuego para el "fornu", situado a su lado.
(Enviado por jl)
Fornu :
Fábrica para caldear, en general abovedada y provista de respiradero o chimenea.
(Enviado por jl)
Forraisi :
Forraje.
(Enviado por Cana)
Forti :
Fuerte.
(Enviado por Cana)
Freissón :
Alubia verde.
(Enviado por ondi de noviembri)
Frenti :
Frente.
(Enviado por Cana)
Friolera :
Verdura. (verdura en general)
(Enviado por jl)
Frioleras :
Tallos pequeños de hortalizas como sementera,tomate,cebollino,etc.
(Enviado por O forti)
Fudicu :
Cocico.
(Enviado por jl)
Fueici :
Hoz.
(Enviado por Cana)
Fulixi :
Hollín.
(Enviado por Xalima)
Fumu :
Humo.
(Enviado por Cana)
Funda :
Almohada.
(Enviado por Cana)
Fundón :
Hondón.
(Enviado por Cana)
Fundu :
Hondo.
(Enviado por Cana)
Funu :
Persona con mal caracter.
(Enviado por Cana)
Furnixa :
Leña menuda que se usa para calentar el horno.
(Enviado por Xalima)
Furon :
Hurón.
(Enviado por Cana)
Furquilla :
Herramienta en forma de horca de labrador, para dirversos usos...
(Enviado por jl)
Furruñoxu :
Oxidado.
(Enviado por FONTI NOVA)
Furruxentu :
Capa, de divessos colores, que se forma en la superficie de los metales por oxidación.
(Enviado por Cana)
Fusca :
Se refiere a suciedad compuesta de distintas materias que ensucia una zona.
(Enviado por chitu)
Fusu :
Viga de madera torneada a modo de tornillo sinfin, se utilizaba para prensar la aceituna antes de la prensa hidraulica.
Tambien recibe esta nombre el utensilio para hilar.
(Enviado por NACHITU)

G

Gabela :
Servidumbre. Sirvidumbri (tributo o servidumbre que existía.
(Enviado por jl)
Gaiu :
Arrrendajo, pájaro de la familia de los córvidos.
(Enviado por MARTINETE)
Galiña :
Gallina.
(Enviado por ondi de noviembri)
Galiñeiru :
Gallinero.
(Enviado por Cana)
Gallá :
Parte del cuerpo de la mujer , donde las pierna se juntan.
(Enviado por Cana)
Gallu :
Racimo.
(Enviado por Cana)
Galochu :
Término que se aplica al calzado viejo. Zapato de poco valor.
(Enviado por MARTINETE)
Galu :
Gallo.
(Enviado por Cana)
Gamelon :
Gamellón. Recipiente de madera para comer los cerdos.
(Enviado por MARTINETE)
Gamona :
Gamón. Planta de la familia de las lliliáceas.
(Enviado por Cana)
Gañal :
Ganar.
(Enviado por Cana)
Ganau :
Ganado.
(Enviado por Cana)
Gargallu :
Gargajo. Flema casi coagulada.
(Enviado por Cana)
Garzañoti :
Saltamontes.
(Enviado por poyalis)
Gazapeira :
Madriguera que hacen los conejos para guardarse y criar a sus hijos.
(Enviado por Cana)
Gazapu :
Conejo nuevo.
(Enviado por Cana)
Gorron :
Piedra pequeña.
(Enviado por Cana)
Gralla :
Hembra del grajo.
(Enviado por Cana)
Gua :
Juego ,se sugaba con as bogallas porque nun habia
bulindris.
(Enviado por Cana)
Guera :
Clueca.
(Enviado por Cana)
Guilla :
Guijada.
(Enviado por Cana)
Guisarru :
Guijarro.
(Enviado por Cana)
Gumital :
Vomitar. Arrojar algo que se tiene dentro.
(Enviado por MARTINETE)

H

Habiliai :
Habilidad.
(Enviado por Cana)
Hebreus :
Herba que sai entre o sembrau.
(Enviado por Cana)
Helau :
Helado.
(Enviado por Cana)
Herba :
Hierba.
(Enviado por Cana)
Hereirus :
Herederos.
(Enviado por Cana)
Hinchau :
Hinchado.
(Enviado por Cana)
Hocu :
Hueco.
(Enviado por Cana)
Homi :
Hombre.
(Enviado por Cana)
Horta :
Huerta.
(Enviado por Cana)
Hospis :
Huesped.
(Enviado por Cana)
Hosu :
Hueso, cada una de las piezas duras que forma el esqueleto.
(Enviado por Cana)
Hovus :
Huevos.
(Enviado por Cana)

I

Idil :
Decir.
(Enviado por Cana)
Impiu :
Impedir.
(Enviado por Cana)
Inchafe :
Gruñón.
(Enviado por Cana)
Inda :
Todavia, aún.
(Enviado por jl)
Iñeiru :
Dinero.
(Enviado por jl)
Infernu :
Infierno.
(Enviado por Cana)
Invernu :
Invierno.
(Enviado por Cana)

J

Jierru :
S. hierro.
(Enviado por peco)
Jimplar :
Accion de emitir sonidos parecidos al hipo.
(Enviado por chitu)

L

Labral :
Arar.
(Enviado por Cana)
Lagarteiru :
Natural de eljas (caceres).
(Enviado por Cana)
Lagartisa :
Lagartija.
(Enviado por Cana)
Lambon :
Glotón. Que come demasiado y con ansia.
(Enviado por MARTINETE)
Lambreira :
Rejilla de forma ovalada que se usa para protejer el brasero.
(Enviado por Cana)
Lapa :
Piedra grande natural, puesta encima de otras, hacen la vez de covijo.
(Enviado por Cana)
Lapadu :
Pedrada. Golpe dado con una piedra pequeña, lanzada.
(Enviado por MARTINETE)
Lateiru :
Hojalatero. Fabricante ovendedor de piezas de hojalata.
(Enviado por Cana)
Laveiru :
Lavadero.
(Enviado por Cana)
Lazus :
Cuerda que atada en forma de lazo,sirve para mantener la carga encima de los animales burro,mulo,etc.
(Enviado por Cana)
Leiti :
Líquido blanco que segregan las mamas.
(Enviado por jl)
Letreiru :
Letrero.
(Enviado por Cana)
Levá :
Arroyu que say do ríu ,levandu bastanti agua
pa fel movel a noria do muñu.
(Enviado por Cana)
Levri :
Liebre.
(Enviado por Cana)
Liara :
Vaso fabricado con la funda del cuerno de vacuno, taponado por la parte de menor diametro que se usa para beber vino.
(Enviado por chitu)
Limpal :
Limpiar.
(Enviado por Cana)
Liña :
Trozu de hilu pa enfial a agulla.
(Enviado por NACHITU)
Liña o linha :
Trozo de hilo para coser.
(Enviado por NACHITU)
Liseiru :
Ligero . Andal liseiru.
(Enviado por Cana)
Lituga :
Lechuga.
(Enviado por Cana)
Lixossu :
Sucio. Que se mancha fácilmente.
(Enviado por MARTINETE)
Llaris :
Cadena que se cuelga encima de donde se hace fuego y cobre él, con un gancho para colgar un caldero.
(Enviado por chitu)
Locais :
Locales.
(Enviado por Cana)
Logu :
Después.
(Enviado por Cana)
Lomba :
Loma.
(Enviado por NACHITU)
Lombu :
Lomo.
(Enviado por NACHITU)
Lugar :
Pueblo. plural: lugaris.
(Enviado por rachao)
Luisosu :
Sucio.
(Enviado por Cana)
Lumbral :
Humbral.
(Enviado por jl)
Luxal :
Ensuciar, manchar.
(Enviado por jl)

M

Maeira :
Madera.
(Enviado por Cana)
Magalla :
Tartamudo, tartaja.
(Enviado por MARTINETE)
Mairastra :
Madrastra.
(Enviado por rachao)
Mairi :
Madre.
(Enviado por jl)
Mairil :
Madrid. Capital de toda España.
(Enviado por Cana)
Mairiña :
Madrina.
(Enviado por rachao)
Mairoñeira :
Madroño (árbol).
(Enviado por rachao)
Mairoñu :
Madroño (frutu da mairoñeira).
(Enviado por rachao)
Mairugal :
Madrugar. Levantarse al amanecer o muy temprano.
(Enviado por Cana)
Mais :
Mas.
(Enviado por Cana)
Malapiu :
Manazana ácida.
(Enviado por jl)
Malleta :
Fem. Hacha más pequeña que el mallu.
(Enviado por MARTINETE)
Mallu :
Mas. Hacha grande.
(Enviado por MARTINETE)
Malmenti :
Se usa para expresar que se hce algo de inmediato. Puede traducirse por " en cuanto ".
(Enviado por chitu)
Man :
Mano.
(Enviado por Cana)
Mañán :
Mañana.
(Enviado por rachao)
Mandanga :
Bofetada.
(Enviado por Cana)
Mandeira :
Esteva. Sobre la cual lleva la mano quien ara, para dirigir la reja y apretarla contra la tierra.
(Enviado por Cana)
Mañegu :
Natural de san martín de trevejo (cáceres).
(Enviado por ondi de noviembri)
Maneira :
Manera.
(Enviado por Cana)
Mangallan. :
Persona poco cuidadosa.
(Enviado por jl)
Manoisu :
Manojo. Haz pequeño de cosas que se puede coger con la mano.
(Enviado por Cana)
Mantel :
Mantener.
(Enviado por Cana)
Marmelu :
Aplícase al mozo bruto. Botarate. Hombre poco juicioso.
(Enviado por MARTINETE)
Mas :
Malas. Mas nuticias.
(Enviado por Cana)
Mataol :
Matador.
(Enviado por Cana)
Matau :
Matado.
(Enviado por Cana)
Mateiru :
Matadero.
(Enviado por Cana)
Mau :
Malo.
(Enviado por Cana)
Mazaroca :
Mazorca de maiz.
(Enviado por ondi de noviembri)
Mecu :
Medico.
(Enviado por figueira)
Mei :
Mío. plural: meis.
(Enviado por rachao)
Meianoiti :
Medianoche.
(Enviado por jl)
Meiu :
Medio.
(Enviado por jl)
Meiudia :
Mediodia.
(Enviado por jl)
Mejunji :
Mezcla de varias coisas .
(Enviado por Cana)
Mel :
Miel.
(Enviado por Cana)
Melau :
Mellado. Desdentado, o tambien "que poicu corta o pon o tes melau.
(Enviado por jl)
Melrua :
Mirlo.
(Enviado por jl)
Mercau :
Mercado.
(Enviado por Cana)
Mércolis :
Miércoles.
(Enviado por rachao)
Mermelá :
Mermelada.
(Enviado por Mañega ausente)
Meu :
Miedo.
(Enviado por jl)
Meya :
Media. Prenda que cubre el pie y la pierna hasta la
rodilla o más arriba.
(Enviado por Cana)
Meyau :
Mediado. (a meyáus de semana)
(Enviado por jl)
Mial :
Maullar.
(Enviado por jl)
Micheiru :
Mechero. Encendedor de bolsillo.
(Enviado por Cana)
Migalla :
Migaja. Porción pequeña y menuda de algo.
(Enviado por Cana)
Migrá :
Fruta que en castellano se llama granada.
(Enviado por chitu)
Migreira :
Granado,arbol cuyo fruto es la granada.
(Enviado por figueira)
Mil :
Medir.
(Enviado por Cana)
Millal :
Orinal.
(Enviado por Salgueiral)
Millara :
Dulce de postre hecho con harina de maiz, leche y azucar, como natillas espesas.
(Enviado por NACHITU)
Millor :
Mejor.
(Enviado por Cana)
Millora :
Mejora.
(Enviado por Cana)
Millu :
Maiz.
(Enviado por Cana)
Miña :
Mía.
(Enviado por rachao)
Minicacu :
Niño pequeño muy nervioso.
(Enviado por jl)
Mininu :
Niño pequeño.
(Enviado por jl)
Miolus :
Cerebro.
(Enviado por jl)
Miseiru :
Orinal. (del lat.urinalis).m. recipiente de vidrio,loza,barro u otros materiales,para recoger
los excrementos humanos.
(Enviado por Cana)
Mistel :
Menester.
(Enviado por jl)
Mistura :
Merienda.
(Enviado por Cana)
Mitai :
Mitad.
(Enviado por Cana)
Mixtu :
Cerilla , fósforo.
(Enviado por jl)
Mo :
Muela.
(Enviado por ondi de noviembri)
Moel :
Moler.
(Enviado por Cana)
Mohea :
(moea)Moneda.
(Enviado por Cana)
Moisana :
Pavesa. Del lat, pulvis-eris, polvo
partecilla liguera que salta de una materia inflamada y acaba por convertirse en ceniza.
(Enviado por Cana)
Mollau :
Mojado.
(Enviado por Cana)
Mollon :
Mojón. Porción compacta de excremento humano.
(Enviado por Cana)
Moqueru :
Pañuelo.
(Enviado por Cana)
Morceganu :
Murcielago.
(Enviado por figueira)
Morrel :
Morir.
(Enviado por Cana)
Morteiru :
Utensilio de madera, piedra o metal, a manera de vaso, que sirve para machacar en él especias.
(Enviado por Cana)
Mu :
Mulo, acémila.
(Enviado por jl)
Múa :
1 mula
2 muda.
(Enviado por rachao)
Mufosu :
Mohoso.
(Enviado por Cana)
Mulinial. :
Lloviznar.
(Enviado por jl)
Muller :
Mujer.
(Enviado por Cana)
Muneca :
Muñeca.
(Enviado por Cana)
Munecas :
Muñecas. Parte del cuerpo humano en donde se articula la mano con el antebrazo.
(Enviado por Cana)
Munecu :
Muñeco.
(Enviado por Cana)
Muñica :
Boñiga.
(Enviado por jl)
Muñu :
Molino.
(Enviado por jl)
Murcela :
Morcilla.
(Enviado por Cana)
Mutu :
Mucho.
(Enviado por Cana)
Mutu :
Mucho. mucho mas.
(Enviado por jl)
Muu :
Mudo, muítu.
(Enviado por jl)
Muvimentu :
Movimiento.
(Enviado por Cana)
Muxanas :
Cenizas, chispas que salen de la lumbre. Pavesas.
(Enviado por MARTINETE)

N

Naranseira :
Naranjo.
(Enviado por Cana)
Naranya :
Naranja.
(Enviado por rachao)
Navalla :
Navaja.
(Enviado por Cana)
Nebla :
Niebla.
(Enviado por Cana)
Negral :
Moratón.
(Enviado por Cana)
Netu :
Nieto. femenino: neta
neto (adjetivo).
(Enviado por rachao)
Nevá :
Nevada.
(Enviado por Cana)
Nevi :
Nieve.
(Enviado por Cana)
Niñun :
Ninguno.
(Enviado por Cana)
Niquicia :
Guasa.
(Enviado por NACHITU)
Niu :
Nido.
(Enviado por Cana)
Nodis :
Nueces.
(Enviado por Cana)
Nogueira :
Nogal.
(Enviado por rachao)
Noiti :
Noche.
(Enviado por Cana)
Nomi :
Nombre.
(Enviado por Cana)
Nosu :
Nuestro.
(Enviado por Cana)
Nova :
Nueva.
(Enviado por Cana)
Novelu :
Ovillo, generalmente de lana.
(Enviado por MARTINETE)
Novembri :
Noviembre (undécimo mes del año).
(Enviado por rachao)
Novi :
Nueve.
(Enviado por Cana)
Novu :
Nuevo.
(Enviado por Cana)
Nu :
Nudo.
(Enviado por Cana)
Nubi :
Nube.
(Enviado por Cana)

Ñ

O

Ocu :
Hueco.
(Enviado por Cana)
Ogañu :
Presente. (en este año, en el año presente)
(Enviado por jl)
Oiru :
Oro.
(Enviado por Cana)
Oitu :
Ocho.
(Enviado por Cana)
Olivera :
Olivo.
(Enviado por rachao)
Ollá :
Ojeada.
(Enviado por Cana)
Olleiras :
Ojeras.
(Enviado por Cana)
Ollu :
Ojo.
(Enviado por Cana)
Ome :
En función vocativa: ¿dondi vas ome?
(Enviado por jl)
Orella :
Oreja.
(Enviado por Cana)
Origurillo :
Mantilla del traje tipico,es una pieza que se utiliza para ir a misa.
(Enviado por O forti)
Ospi :
Huésped. Ospi en pl. ospis.
(Enviado por jl)
Ovella :
Oveja.
(Enviado por Cana)
Ovu :
Huevo.
(Enviado por rachao)

P

Pa :
Para.
(Enviado por Cana)
Pairastru :
Padrastro, uñero.
(Enviado por jl)
Pairi :
Padre.
(Enviado por jl)
Pairiñu :
Padrino.
(Enviado por jl)
Paisaru :
Pajaro.
(Enviado por Cana)
Palidia :
Paliza.
(Enviado por Cana)
Palidión :
Palizón.
(Enviado por Cana)
Pallal :
Pajar.
(Enviado por Cana)
Palleiru :
Pajar.
(Enviado por jl)
Pardal :
Gorrion.
(Enviado por poyalis)
Parella :
Pareja.
(Enviado por Cana)
Parenti :
Pariente.
(Enviado por Cana)
Parfallán :
Descuidado. (descuidado, desastroso en el vestir).
(Enviado por jl)
Pariciu :
Parecido.
(Enviado por jl)
Parión :
Pared.
(Enviado por Cana)
Parrambardi :
Charlatán. Hablador indiscreto.
(Enviado por MARTINETE)
Parti :
Parte.(del lat .par,partis).f.porción indeterminada de un todo.
(Enviado por Cana)
Paseira :
Pasera. Lugar donde se ponen a desecar las frutas para que se hagan pasas.
(Enviado por Cana)
Pastu :
Heno.
(Enviado por Cana)
Patin :
Descansillo. Meseta en que terminan los tramos de una escalera.
(Enviado por Cana)
Pau :
Palo.
(Enviado por Cana)
Pavesas :
Virutas encendidas que desprende un incendio.
(Enviado por O forti)
Paxáru :
Pájaro.
(Enviado por jl)
Paxaru. :
Pájaro.
(Enviado por jl)
Pe :
Pie.
(Enviado por Cana)
Peci :
Pez.
(Enviado por Cana)
Peira :
Piedra.
(Enviado por Cana)
Peiroscón :
Pedrusco.
(Enviado por Cana)
Peitu :
Pecho.
(Enviado por jl)
Peleisadu :
Caida (vaya un peleisadu que se pegó).
(Enviado por Cana)
Peleisu :
Pellejo.
(Enviado por Cana)
Pendal :
Peinar.
(Enviado por jl)
Pendi :
Peine.
(Enviado por jl)
Pensamentu :
Pensamiento.
(Enviado por Cana)
Pequena :
Pequeña.
(Enviado por Cana)
Perguñu :
Zoquete, persona fea y de mala traza.
(Enviado por jl)
Perna :
Pierna.
(Enviado por rachao)
Perola :
Cazuela alta.
(Enviado por figueira)
Perruna :
Pan hecho con salvado y harina de mala calidad, para la comida de los perros, sobre todo en el campo.
(Enviado por jl)
Persoa :
Persona.
(Enviado por Cana)
Persoas :
Personas.
(Enviado por Cana)
Peru :
Del lat.pirun, variedad de manzana.
(Enviado por Cana)
Pesqueira :
Presa. Muro para almacenar el agua.
(Enviado por Cana)
Pesu :
Peso.
(Enviado por Cana)
Peza :
Pieza.
(Enviado por Cana)
Pialva :
Excremento de animales cuanda son pisados.
(Enviado por figueira)
Pibita :
Pepita, enfermedad de las gallinas.
(Enviado por MARTINETE)
Pibitas :
Judías, legumbres. Pueden ser blancas o machotas.
(Enviado por MARTINETE)
Picabarrenus :
Cierto pajarito pequeño.
(Enviado por MARTINETE)
Pichorra. :
Pitarra. (cosecha particular de vino)
(Enviado por jl)
Pil :
Pedir.
(Enviado por jl)
Pilleira :
Media tinaja en la que se dejaban las ascuas apagar.
(Enviado por O forti)
Pillica :
Piel.
(Enviado por figueira)
Pimentu :
Pimiento.
(Enviado por Cana)
Pina :
Piña.
(Enviado por Cana)
Pindil :
Pendel, petate, hatillo, pequeño equipaje.
(Enviado por chitu)
Pinga :
Gota.
(Enviado por Cana)
Piñiscon :
Pellizco.
(Enviado por chitu)
Piona :
Jugete de madera con punta de hierro,que se hace
bailar azotandolo con una cuerda.
(Enviado por Cana)
Piricoti :
A punta arriba de unha cancheira o de unha serra.
(Enviado por Cana)
Piringallus :
Trapos viejos.
(Enviado por Cana)
Pirrixil :
Perejil.
(Enviado por jl)
Piteira :
Brecha. Herida,especialmente en la cabeza.
(Enviado por Cana)
Pitiu :
Pitido.
(Enviado por jl)
Pitochu :
Pitón. Bulto pequeño que sobresale en punta en la superficie de algo.
(Enviado por Cana)
Poicu :
Poco.
(Enviado por Cana)
Polu :
Pollo.
(Enviado por rachao)
Pona :
Utensilio que sirve para cortar las ramas de los arbustos.
(Enviado por Cana)
Poñel :
Poner.
(Enviado por Cana)
Ponti :
Puente.
(Enviado por Cana)
Porta :
Puerta.
(Enviado por ondi de noviembri)
Porteiru :
Portero.
(Enviado por Cana)
Postu :
Puesto.
(Enviado por Cana)
Potru :
Potro. Maquina de madera que sirve para sujetar las vacas o los caballos cuando se resisten a dejarse de herrar o curar.
(Enviado por Cana)
Poyu :
Bancal. En las sierras y terrenos pendientes, rellenado de tierra que natural o artificialmente se forma, y que se aprovecha para algun cultivo.
(Enviado por Cana)
Primeiru :
Primero.
(Enviado por Cana)
Profundiai :
Profundidad Lugar o parte honda de algo.
(Enviado por Cana)
Propincuu :
Cercano o próximo. Vecino o allegado.
(Enviado por NACHITU)
Proveitu :
Provecho.
(Enviado por Cana)
Prududil :
Producir.
(Enviado por Cana)
Pucheiru :
Puchero.
(Enviado por figueira)
Puiriqueiru :
Monton de algo que se esta pudriendo.
(Enviado por figueira)
Pulvuriñal :
Mucho plovo.
(Enviado por Salgueiral)
Pustigu :
Entrada de la casa.
(Enviado por Salgueiral)

Q

Queisá :
Quijada, mandibula.
(Enviado por chitu)
Queisal :
Quejar.
(Enviado por Cana)
Queisu :
Queso.
(Enviado por Cana)
Quel :
Caer.
(Enviado por jl)
Quental :
Calentar.
(Enviado por jl)
Quenti :
Caliente.
(Enviado por Cana)
Quincalla :
Bisutería, joya sin valor alguno.
(Enviado por RIXILETI)
Quiñón :
Resto de carne,chorizo, tocino y huesos que queda de sobras tras haber comido el cocido o almodu.
(Enviado por chitu)
Quintura :
Calentura,fiebre.
(Enviado por jl)
Quisa :
Quijada.
(Enviado por Cana)
Quitu :
Quieto.
(Enviado por Cana)

R

Rachela :
Raja, hendidura, abertura,.
(Enviado por jl)
Rachilita :
Diminutivo de rachela.
(Enviado por jl)
Radon :
Razón.
(Enviado por Cana)
Ran :
Rana.
(Enviado por Cana)
Rapatarron :
Corte de pelo (cortar el pelo a rapatarrón es cortarlo de raíz, al cero).
(Enviado por MARTINETE)
Rapi :
Rape, cortarsi o pelu a rapi.
(Enviado por Cana)
Rastrollu :
Rastrojo.
(Enviado por Cana)
Reata :
Cuerda que atada por encima de los lazos impedía de caerse la carga.
(Enviado por Cana)
Rebaná :
Porción delgada,ancha y larga que se saca de una cosa,especialmente del pan,cortando de un extremo al otro.
(Enviado por Cana)
Rebotallu :
Patata pequena,( o rebotallu pa os cuchinus ).
(Enviado por Cana)
Rebullau :
Envuelto.
(Enviado por Mañega ausente)
Recollel :
Recojer.
(Enviado por Cana)
Recoñocel :
Reconocer.
(Enviado por jl)
Recordu :
Recuerdo.
(Enviado por Cana)
Redal :
Rezar.
(Enviado por Cana)
Redenti :
Reciente.
(Enviado por Cana)
Regios :
Regiones.
(Enviado por Cana)
Regordana :
Se dice de la castaña no injerta, bravía.
(Enviado por MARTINETE)
Regotal :
Eructar. (del lat eructare ).intr. expeler con ruido por la boca los gases del estomago.
(Enviado por Cana)
Regueira :
Regadera.
(Enviado por Cana)
Regutiu :
Eructo expulsión de gases por la boca ruidosamente.
(Enviado por MARTINETE)
Reisa :
Reja.
(Enviado por Cana)
Rella :
Reja, parte del arado que sirve para revolver la tierra.
(Enviado por Cana)
Remendu :
Remiendo.
(Enviado por Cana)
Remollu :
Remojo.
(Enviado por Cana)
Repolega :
Mujer relimpia.
(Enviado por figueira)
Repolu :
Repollo.
(Enviado por Cana)
Resbaleira :
Lugar resbaladizo.
(Enviado por Cana)
Revolta :
Curva muy cerrá.
(Enviado por Cana)
Revoltu :
Turvio.
(Enviado por Cana)
Ril :
Reir.
(Enviado por Cana)
Rincallu :
Persona que le falta un testiculo.
(Enviado por Cana)
Ripia :
Tablas de madera dque se utilizan para colocar sobre ellas las tejas.
(Enviado por chitu)
Rixa :
Literalmente rígida. Referido a una persona, quiere decir que camina recta, rigida, sin curvarse.
(Enviado por chitu)
Rixileti :
Una mazorca sin maiz, se le ponia un pincho delante y plumas de gallina clavadas detrás y se lanzaba.
(Enviado por Cana)
Rizus :
Dulce, en forma de tirabuzón.
(Enviado por Cana)
Roa :
Rueda.
(Enviado por Cana)
Roal :
Rodar.
(Enviado por Cana)
Roidiga :
Horca de palo,para rozar,para sujetar la tapa de un baul,etc.
(Enviado por O forti)
Roipa :
Ropa.
(Enviado por Cana)
Ronchal :
Tronchar.
(Enviado por jl)
Rozeira :
Herramienta para rozar.
(Enviado por Cana)
Rulla :
Tiene dos significados, como pequeña bayeta para limpiar o nombre mañego de la rodilla.
(Enviado por chitu)
Rullón :
Bayeta. (Aumentativo de !rulla¡. Bayeta paño para fregar el suelo)
(Enviado por jl)

S

Sabau :
Sábado.
(Enviado por rachao)
Sachu :
Azada pequeña.
(Enviado por ondi de noviembri)
Sairon :
Seron.
(Enviado por jl)
Saironeiru :
Seronero.
(Enviado por jl)
Salá :
Salada.
(Enviado por Cana)
Salima :
Jalama.
(Enviado por Cana)
Saltabellacus :
Sopa hecha con pan, ajo, cebolla, aceite ,que puede llevar carne o huevos.
(Enviado por jl)
Salvaisi :
Salvaje.
(Enviado por Cana)
Salvaus :
Cascara del grano de cereales desmenuzada por la
molienda.
(Enviado por Cana)
Satisfel :
Satisfacer.
(Enviado por rachao)
Sea :
Seda.
(Enviado por Cana)
Sega :
Siega.
(Enviado por Cana)
Sei :
Suyo.
(Enviado por Cana)
Sel :
Salir.
(Enviado por Cana)
Semán :
Semana, plural: semás.
(Enviado por rachao)
Sempris :
Siempre.
(Enviado por Cana)
Serán :
Reuniones nocturnas de amigos, en casa o en la calle.
(Enviado por chitu)
Serra :
Sierra.
(Enviado por Cana)
Serroti :
Especie de serrucho, usado en carpintería.
(Enviado por MARTINETE)
Sesta :
Siesta.
(Enviado por Cana)
Seti :
Siete.
(Enviado por Cana)
Silgueiru :
Jilguero.
(Enviado por Cana)
Silval :
Zarzal.
(Enviado por Cana)
Sintiu :
Sentido.
(Enviado por Cana)
Soal :
Sonar.
(Enviado por jl)
Sobreiru :
Alcornoque.
(Enviado por rachao)
Sogru :
Suegro.
(Enviado por Cana)
Soidi :
Salud.
(Enviado por Cana)
Soitu :
Soto. Sitio poblado de árboles y arbustos.
(Enviado por Cana)
Sola :
Suela, parte del calzado que toca al suelo.
(Enviado por Cana)
Soldau :
Soldado.
(Enviado por Cana)
Soltas :
Sueltas.
(Enviado por Cana)
Sombreiru :
Sombrero.
(Enviado por Cana)
Soportais :
Soportal.
(Enviado por Cana)
Sordumuu :
Sordomudo.
(Enviado por jl)
Sorti :
Suerte.
(Enviado por Cana)
Sostribau :
Apoyado en algo (sostribau en a pare).
(Enviado por ondi de noviembri)
Sual :
Sudar.
(Enviado por Cana)
Sualleira :
Paraje donde más da el sol.
(Enviado por jl)
Sueiru :
Abajera. Manta que se pone a las cabalgaduras.
(Enviado por Cana)
Sugaol :
Jugador.
(Enviado por Cana)
Sugu :
Juego.
(Enviado por Cana)
Suiu :
Sonido.
(Enviado por jl)
Surcu :
Jurco.
(Enviado por Cana)

T

Taita :
Padre, se llama asi al padre generalmente hasta que se comienza a ser adulto.
(Enviado por jl)
Tallar :
Acción de medir la altura a una persona.
(Enviado por chitu)
Tallu :
Tallo en las plantas. Se llama asi tambien a un cilindro obtenido de tronco de arbol sobre el que los carniceros cortaban carne, puede ser corto o con patas en forma de tripode.
(Enviado por chitu)
Tamburil :
Tambor.
(Enviado por Cana)
Tamén :
Tambien.
(Enviado por jl)
Tañel :
Tocar la campana.
(Enviado por NACHITU)
Tanganau :
En el juego del "chitu", cuando el petacón queda bajo el cilindro que es el chitu.
(Enviado por chitu)
Tapau :
Huerto, prado u otro sitio rodeado de valla, tapia u otra cosa para su resguardo.
(Enviado por Cana)
Tapeira :
Tapadera.
(Enviado por jl)
Taponea :
Peleas que se hacian entre muchachos con terrones.
(Enviado por jl)
Tardi :
Tarde.
(Enviado por rachao)
Tarron :
Terrón.
(Enviado por Cana)
Tea :
Tela.
(Enviado por jl)
Tei :
Tuyo, pl. teis.
(Enviado por jl)
Tel :
Tener.
(Enviado por Cana)
Tella :
Teja.
(Enviado por poyalis)
Tellau :
Tejado.
(Enviado por poyalis)
Tempu :
Tiempo.
(Enviado por Cana)
Tenda :
Tienda.
(Enviado por Cana)
Teneol :
Tenedor.
(Enviado por jl)
Tenru :
Tierno.
(Enviado por jl)
Terqueái :
Terquedad.
(Enviado por jl)
Tesa :
Que no tiene dinero.
(Enviado por Cana)
Testeiru :
Tiesto.
(Enviado por jl)
Tesu :
Tieso.
(Enviado por Cana)
Tia :
Tratamiento de respeto que se le da a la mujer mayor.
(Enviado por jl)
Ticiu :
Tejido.
(Enviado por jl)
Tiña :
Tenia.
(Enviado por Cana)
Tinaisa :
Tinaja.
(Enviado por Cana)
Tiñil :
Teñir.
(Enviado por Cana)
Tiraol :
Tirachinas.
(Enviado por Cana)
Tiseira :
Tijeras.
(Enviado por Cana)
Tiu :
Tratamiento de respeto que se le da al hombre mayor.
(Enviado por jl)
To :
Toma todo.
(Enviado por jl)
Toca :
Tocón. Parte del tronco de un árbol que queda unida a la raíz cuando le cortan el pie.
(Enviado por Cana)
Toirieru :
Torero.
(Enviado por jl)
Toiru :
Toro.
(Enviado por Cana)
Tormentu :
Niño muy travieso.
(Enviado por Cana)
Torneiru :
Se fai con peiras y con tarros pa cambial a direción
da agua.
(Enviado por Cana)
Tossi :
Tos.
(Enviado por jl)
Tozon :
Viga de madera que sobresale de la fachada.
(Enviado por MARTINETE)
Travesu :
Travieso.
(Enviado por Cana)
Tredi :
Trece.
(Enviado por jl)
Trel :
Traer.
(Enviado por jl)
Trichina :
Triquina. (Triquinosis enfermedad del cerdo.)
(Enviado por jl)
Tronchu :
Troncho. Tallo de las hortalizas.
(Enviado por Cana)
Troseira :
Resto de matorral que queda en la tierra aún prendido, tras haber cortado mas de la mitad de su altura.
(Enviado por chitu)
Trosu :
Resto o trozo pequeño que queda de una escoba tras su desgaste por el uso.
(Enviado por chitu)
Túa :
Tuya. pl. túas.
(Enviado por jl)
Tubelu :
Tobillo. Abultamiento de la tibia y el peroné.
(Enviado por MARTINETE)
Tuiciñu :
Tocino.
(Enviado por jl)
Tulbiu :
Turbio.
(Enviado por Cana)
Tuntiria :
Tontada, simpleza.
(Enviado por jl)
Turciu :
Torcido.
(Enviado por Cana)
Turmas :
Testículo de los animales.
(Enviado por jl)
Turnillu :
Tornillo.
(Enviado por Cana)
Turrau :
Tostado.
(Enviado por Cana)
turtullu. :
hongo,seta.
(Enviado por jl)
Tussil :
Toser.
(Enviado por jl)

U

Udia :
Docena.
(Enviado por jl)
Uliveira :
Olivo.
(Enviado por Cana)
Un :
Uno.
(Enviado por Cana)
Undédima :
1 (numeral ordinal) undécima
2 lo que resulta de dividir en once partes: undécima, onceava.
(Enviado por rachao)
Uniai :
Unidad.
(Enviado por Cana)
Unias :
Unidas.
(Enviado por Cana)
Uniformiai :
Uniformidad.
(Enviado por Cana)
Uñil :
Uncir.
(Enviado por jl)
Urizu :
Erizo.
(Enviado por Cana)
Usau :
Usado.
(Enviado por Cana)

V

Vadal :
Vaciar.
(Enviado por Cana)
Vadal :
Vaciar, dejar vacío algo.
(Enviado por jl)
Vadiu :
Vacio.
(Enviado por Cana)
Val :
Valle.
(Enviado por jl)
Valenti :
Valiente.
(Enviado por Cana)
Variai :
Variedad.
(Enviado por Cana)
Vasu :
Vaso.
(Enviado por Cana)
Vedeira :
Clienta.
(Enviado por Cana)
Vedis :
Veces.
(Enviado por Cana)
Veira :
Cada uno de los laterales del bancal.
(Enviado por Cana)
Velle :
Vejez.
(Enviado por Cana)
Vellu :
Viejo.
(Enviado por Cana)
Ventaisa :
Ventaja.
(Enviado por Cana)
Ventan :
Ventana.
(Enviado por Cana)
Ventu :
Viento.
(Enviado por Cana)
Vernis :
Viernes.
(Enviado por Cana)
Vertebraus :
Vertebrados.
(Enviado por Cana)
Vidiñu :
Vecino.
(Enviado por jl)
Vil :
Venir.
(Enviado por Cana)
Vincillu :
Vencejo.
(Enviado por jl)
Vincillu :
Ligadura de la mies.
(Enviado por MARTINETE)
Vinti :
Veinte.
(Enviado por jl)
Viñu :
Vino (mosto fermentado de la uva).
(Enviado por rachao)
Vispiri :
Fruta llamada nispero.
(Enviado por chitu)
Vistil :
Vestir.
(Enviado por Cana)
Vixiga :
Vejiga.
(Enviado por jl)
Vodis :
Voces.
(Enviado por Cana)
Vos :
Usted. (fórmula de tratemiento sg. y pl. ¿ondi dis vos?
(Enviado por jl)
Xabugeiru :
Saúco.
(Enviado por jl)
Xanampelu :
Sarampión.
(Enviado por jl)
Xaringa :
Jeringa. Jeringuilla. También se aplica a las porras de churros.
(Enviado por MARTINETE)

X

Xarugas :
Espigas de algunas plantas que se adhieren a la ropa.
(Enviado por MARTINETE)
Xeira :
Conjunto de 50 olivos, que generalmente labraba una yunta al día.
(Enviado por MARTINETE)
Xeitu :
Estilo. (estilo, abilidad, maña.)
(Enviado por jl)
Xinxa :
Guinda.
(Enviado por chitu)
Xiras :
Energia. (energia, "que poicas xiras tes".
(Enviado por jl)

Y

Yantreira :
Delantera.
(Enviado por Cana)
Yenrru :
Yerno.
(Enviado por Cana)
Yenti :
Gente.
(Enviado por rachao)
Yovis :
Jueves.
(Enviado por rachao)

Z

Zaparrostru :
Salamanquesa, reptil nocturno.
(Enviado por ondi de noviembri)
Zapateiru :
Zapatero.
(Enviado por Cana)
Zaracutu :
Susto.
(Enviado por Mañega ausente)
Zumu :
Caldo.
(Enviado por peco)
Zurrau :
Con mucho miedo.
(Enviado por poyalis)

Textos dialectales

Fragmento de Cuadro de costumbres
Era dumingu día de San Cosmi y Damian, y á isu das cuatru da tardi sei toa genti do Roxsario da Igregia no lugal de Sa Martin de Trevellu parandusi mutus no llanu pa acordal a ondi habian de dil á acabal de pasal o día; as mulleris vellas se foran caxsi toas pa suas caxsas gustandosi as vidiñas nos lumbraris pa redal as devocions que le fartaban y tamen á falal de vias allcas; as dagalas de dirsi po Forti á gugal as bolas; os mozus a riral a barra po llanu da Pereira y mutus con as novias a comel uvas o pe dos arroyus otros con dagais mais pequenus pas Ortas, pos telais de S. Peiru y a Soaelleira a gugal a trabilla, as chapas, as cartas os tiñan iñeiru y, o que non, a os cornus, a estaca segun a edai de ca un.
Os señoris queran a Pairi Reitol Don Rafael Dia, o Capella dan misa de ondi Don Frandiscu Lopi Mora, o Comendaol D. Diego Godoi o Arcardi nobri D. Marcus Fernandi Zapatu, os fidalgus D. Baltasar Fernandi, D. Justu Lopi, D. Domingo Gonzali y otrus, foran a dal o sei paseu por o llanu do Combentu pa vil por os praus de Santana a o llanu das Ortas. En istu, o Arcardi ordinariu Agustin Muñizu se acerco a os vidiñus reunios pa dil segun tiñan cunvindu po Rollu das Ortas y preguntolis si tiñan vistu a Antoñu o Rangua. Por ei andaba fai poicu, le digeran palista con ó fillu do Ferreira na praza; mirailo, mirailo, digu Anton Frai ensinanduli mutus dagais questaban tirandu astaca nos portais do panu. ¡Ah Rangua! grito o Arcardi ¡Que par de pescozons te vo arrear! ¿Así fais ó que te mandu puñeteiru? Tan prontu comu ó Rangua (quera ó monacillo), vi á tiu Gustin eitó á correr á ó campanariu á tañer á Concellu po llanos das Ortas.
En esti lugal comu en tos, á campana ten algu comu de encarnacion enos vidiñus, os tañius se distinguin pol ó repiqui ó pol ó numero das valais, y ya se taña á Animas, as Misas, Roxsariu, prucisions, ás dar a Nosu Señol, á quea, á fogu, as quintas y á pagal, tos tenin instintu de sabel ó que tañin, así que logu ca genti oiví a campana superan era pa Concellu y se foran pa dondi era á vel que dispuñian Buenu, o resultao é, que aquella tardi chamorin a Concellu dindusi tos po llanu das Ortas o pe do rollu. Agora, conven eider questi Concellu viña de muy antiguu en o lugal. Non era Aguntamentu nin gunta municipar, non era otra coixsa, en fin era ó que era a reunion familial dos vidiñus que tiñan que tratal coixsas qe a ó lugal interexsaban sin sugertarsi a niñuma lei y solu pol as costumbris soberanas dos seis feitus.
Nota.- La g se emplea para expresar el sonido de una letra que no tiene igual en castellano, es mezcla de la g y la j francesa. La s tiene dos sonidos el ordinario y otro más suave y alargado que representamos por xs por carecer de letra que lo exprese.

José López Vidal Sa Martín de Trevellu, 1910 (Primer texto escrito en la Fala)

Léxico por German Marcos

Frutáis

El clima se muestra benévolo para con los árboles frutales. El nombre del árbol generalmente deriva del de la fruta, a través de unos determinados sufijos, figu/figueira, manzá/manzanu-manzaneira (peru, malapiu son variedades de manzana), pera/pereira, prisegu-pisigu-presigu/prisigueiru-pisigueiru-presigueiru (ni en portugués como pêssego/pessegueiro, ni en gallego como pexego/pexegueiro se detecta esa vibrante /r/ que pronuncian algunos hablantes de estos tres pueblos), durarneiru/durarnu (estos dos últimos son tipos de melocotones, que algunos distinguen pero otros no), albélchigus-amacoris/albelchigueirus-amacoreirus (albaricoques), migrá/ migreira-migradeiru-migradeira (granada), (i)sinsa/(i)sinseiru (guinda, como las forma correspondientes portuguesas ginja/ginjeira), cereisa/cereiseira-cerdeira, naransa-naranya/naranseira-naranyeira, limón/limoneiru, agruñu-abruñu /agruñeiru-abruñeiru (agruñu-abruñu carrasqueiru, salvaji-salvaisi), amesia-ameisa/amesieira-amiseira-ameiseira (el gallego y el portugués usan las formas ameixa/ameixeira, pero los lusos disponen también del otro término abrunho/abrunheiro o el abruño-abruñeiro gallego como endrina), mimbrillu-perón (en Eljas)-marmelu-malmelu (enValverde)/mimbrilleiru-marmeleiru-malmeleiru, almendra-almendrucu/almendruqueiru, nó-nodi/nogueira, pinu piñoneiru, castaña/castañu. El término bíspiri (níspero) vale para fruto y árbol.

Plantas du campu

Carballu-rebolu-robli, castañu, chopu, álamu, fresnu, abidul, ciprés, sauci, sabugueiru (saúco), pinu-piñeiru, encina, sobreiru-alcornoqui, liureleiru. Entre los arbustos, abunda la zarza (no se suele utilizar silva, como en gallego-portugués, pero en algún caso muy esporádico he oído silval, como conjunto de esa planta espinosa), matorráis, carqueisa, escobeira, fitu-fieitu, gamón, ciacillu, berezu, turtullu.

Gandiría

Vacas, toirus, bueyis-bueis-bois, si son pequenus, biderrus, os-us de un anu, añojus. As cabras tamén aportan leiti i os-us cabritus boa calni, cumu tamén a dos-dus cordeirus. A ovella i o-u carneiru dan a lan-lana, que se usaba pa os-us colchó(n)s, peru antis se tiña que fial. A matanza se feya-ficía i (a)inda se fai cun a calni de guarru, peru antis se ten que vel que nun teña tri(n)china. As galiñas dan ovus i calni. Se deisaba un galu pa cubril ás galiñas (a galiña choca é a que quenta os-us ovus pa que seya o-u poliñu) i pa comelu dispóis en navi(d)ái.

Animáis du campu


Ya nun hai lobus i apenas quean dorras pol me da-de a tri(n)china. Tampoicu quean lagartus tan abundantis en-in oitru tempu. Se ven algunhas lagatisas, gulusinas-donas-doniñas, liró(n)s, ratas, cuellus, lebris. Nun sei si algunha vé-ve habería lundrias-lundras, peru agora nun hai nin rastru. Mais abundanti é o-u reinu dos-dus insestus, chicharras, cigañotis, cempés, maripoisas, to tipu de cocus, os-us das patatas, o-u cocu de lu, miñocas-lumbricis.

Entre os-us paisarus-páisarus se ven bastantis pardáis, gulundrinas-anduriñas, avió(n)s, morcegus-morcéganus i hasta garrapiñas dentru do-du pueblu. No-nu-en o-in o-en u-in u campu encontramus melrus-melroas, palomas, tórtolas, cucus, tordus, pegas, grallus, gaius, rabilalgus, picanzus, pirdicis, alpénduras-rupéndulas, (a)bubillas, silgueirus-jilgueirus, ruiseñoris, galus du campu, aguanevis, avifrías, picabarrenus, corrucas, muchuelus, lechuzas.

Cumías

Mollu d´asíns, mollu de pescáu, allu de patatas, allu de colis, esparragáu, sopa de saltabellacus, potaji, girisi, gaspachu con poléu, ensalá de naranyas-naransas, migafritas-migasfrisías. Pa merendal se cumía o-u churizu, o-u boteti (chorizo pequeño), murcela, jamón-samón. Se fai con frecuencia pa postri leiti frita, perrunillas, folló, millara, canas cheas de crema, roscas d(e) airi. Nas rumirías se levaban os-us fornazus i pul-pur os-us santus se feya-ficía a borrallá de castañas. Cuandu chegaban as primeiras chuv(i)as dispois do-du verán se recollían tortullus, sobre to ondi pastaban as vacas, pa comel con un poicu de sal o guisáus. Poica (i)sentí cudiña-cucina nestis tempus cun o-u pucheiru i o-u borrallu.

Membrus da familia

Pairi-taita en Eljas y San Martín, padri-pá en Valverdi, mairi, fillu,-a, (a)güelu, -a, netu, -a, helmanu, -a, maríu, mullel, tiu, tía, sobriñu, -a, cuñáu, cuñá, primu, -a, sogru, -a, (i)senru-yenru, nora, mairiña-madriña, pairiñu-padriñu.

Partis do-du corpu

Cabeza-cabeda, pelu, ollus, narí, boca-fudicu, lengua, colu (ya casi no se oye, refiriéndose a regazo, para llevar los niños en brazos, como en Galicia)-pescozu-pescodu, brazu, co, man, (plural ma(n)s), peitu, barriga, ombigu, cuadril-cuairil, perna, rulla, tobelu (pús-pa os-pa us animáis se usa cutubelu), pe, deus do-du pe i da man. O deu máis pequenu se chama minguichi.

Roipa

Traji, vistíu, falda-farda, pantaló(n)s, jelséi, chaqueta, pilliza, zapatus, calcetí(n)s. As mulleris se preparan mais que os-us homis, levan nas urellas brínquilis-aretis (pendientes) i usan con mais frecuencia o-u pendi (peine) pa arraglalsi o-u pelu.

División do-du tempu

Días da semana-semán: Lunis, martis, mérculis, (i)sovis-yovis, vernis, sabau-sábadu, dumingu.
Mesis do-du anu: Eneru i raramenti saneiru, febreiru, marzu, abril, maiu, juniu, juliu, agostu, setiembri, utubri, noviembri, diciembri. Estació(n)s do-du anu: Primaveira-mais usáu primavera en Eljas-, verán, otoñu-utuñu, invernu.
Se chama aninovu ó-ú-ao-au fin do-du anu. Anu novu é o-u anu que entra i anu vellu o-u que sai-sei.

Coloris

Blancu-brancu, negru, verdi, azul, violeta, nazarenu, encalnáu, moráu, marrón, naransa-naranya, amarelu, gris. Nun temus as palabras vermelho-vermello do-du portugués i galegu, sinu coloráu, nin louro-loiro, -a, sinu rubiu,-a.

Soidi-Salud

As enfelmi(d)áis afetan a soidi das pesoas-persoas. Os-us síntomas máis corrientis-correntis se mostran con dolol do-du corpu, tosi, escalafríus, olleiras, febri, cagaleira, gómitus. Hoisi temus boas midicinas a mayol-maiol parti pa tomal pula-pur a boca, pulque mu(i)ta (i)senti-yenti ten meu das indició(n)s, cun a agulla i a jiringuilla. Agora-agó ya nun se uivin casus das vellas enfelmiáis víricas, cumu o-u sarampelu-sananpelu, a poliu, nin hai tantus tísicus, peru temus maís estrés i toas as consecuencias que comporta a veloci(d)ái da ví(d)a modelna.


A arquitetura - A casa


Antis se feyan-ficían de pedra, agora-agó máis con lairillus-ladrillus. Nun se deisa a pedra ao-au airi, se encalan i se enjalbegan cun pintura blanca-branca pul regla-regra general. Tendis-tindis que vel as velbenas na-en a-in a plaza-praza da fotu d´abaisu de Valverdi, sobre to as das festas do-du quinci d´agostu. Na-en a-in a de San Martín eran interesantis as capeas cun a fonti nu-en o-u- in o-u meiu-meyu ondi saltaban os-us dagalis escapandu da vaca. A d’As Ellas se quea un poicu pequena pa unha velbena cun mu(i)tu númiru de pe(r)soas, peru silvi de centru pa reunilsi a (i)senti-yenti. Nun falta na-en a-in a arquitetura dus lugaris algún cruceru-cruceiru, cumu o-u de Valverdi,semellanti aos-aus que tenin os-us galegus.



En Sa(n) Martín se conselva o-u modu de costruil mu típicu cun adobis i cun balcone(i)ras. (A)inda corri agua pur-pul o-u regatu das callis cumu algu típicu que nun se ha quiríu quital, pul que folma parti du tipismu do-du pueblu cumu foi en-in oitrus tempus. A moderni(d)ái nun tel pul que estal-istal en contra das tradició(n)s.


Entrevista a Gonzalo Martín Domínguez de San Martín de Trevejo, presidente de la Casa de Extremadura en Sevilla y medalla de Extremadura 

No hay comentarios:

Publicar un comentario